Laatst liep ik op een zaterdagmiddag op straat, toen ik een moeder haar zoon hoorde roepen. De jongen was zo’n dertien jaar oud, zag ik toen hij zich omdraaide naar zijn moeder, die haar telefoon in haar hand hield.
“Je hebt een vijf voor biologie!” riep ze naar hem. Ze was zichtbaar verontwaardigd, maar herpakte zich. “Hoe kan dat nou?” voegde ze eraan toe, en ze liep naar haar kind toe om zachter te kunnen praten.
Licht geschokt keek ik weg van het tafereel, want ik gunde het de jongen natuurlijk niet dat anderen hier getuige van waren. Daar had zijn moeder niet op tijd aan gedacht.
Wat is normaal?
Veel scholen maken gebruik van de mogelijkheid bij Magister, SOMtoday of een vergelijkbare dienst om ouders via een app op de hoogte te brengen van de schoolresultaten van hun kind. Niet zelden gebeurt dat via pushmeldingen (meldingen die je kunt zien zonder de app te hebben geopend en die vaak een geluid of trilling geven) en daarnaast realtime: een docent zet de cijfers in het systeem en zodra deze zijn opgeslagen, ontvangen de ouders zonder enige vertraging een bericht.
Er zijn ouders die haast nooit naar het cijferoverzicht van hun kind kijken, tenzij het kind zelf initiatief neemt of er eens een rapport thuis verschijnt. Aan de andere kant heb je ouders die de vorderingen en cijfers van hun kinderen juist op de voet volgen. Wanneer er een of meerdere slechte cijfers langskomen, grijpen ze snel in. Er wordt direct een stevig gesprek gevoerd, een kind krijgt straf of er worden maatregelen genomen in de vorm van extra begeleiding.
De meeste ouders zitten ergens tussen die twee benaderingen in, mede afhankelijk van de zelfstandigheid van hun kind. Het is uitstekend om de prestaties van je kind goed in de gaten te houden en het is heel normaal om inzage te hebben in de cijfers die op school bekend zijn. Maar er zijn wel problemen met de manier waarop deze mogelijkheid momenteel vaak wordt vormgegeven.
Problemen met timing en onvoorspelbaarheid
Laat ik beginnen met die pushmeldingen bij nieuwe cijfers. Daardoor kan er zich op elk willekeurig moment schoolgerelateerd nieuws aan jou als ouder opdringen. Ook op momenten dat dit niet gelegen komt: als jij en je kind zich bijvoorbeeld proberen te ontspannen, of er even geen extra stressfactor bij kunnen gebruiken. Pushmeldingen ontnemen je de regie over wanneer eventueel emotioneel beladen informatie je bereikt. Dat maakt het moeilijker om rustig en doordacht te reageren wanneer er een cijfer gegeven blijkt te zijn dat je tegenvalt. Ook het vieren van een goed cijfer verloopt anders hierdoor, zoals Sanne Rozema ooit in Trouw formuleerde.
Die pushmeldingen zijn niet het enige probleem met de cijfers in de schoolapp. De cijfers worden er namelijk vaak al in gezet vóórdat de leerling zelf op de hoogte is. Het gevolg is dat de ouder het cijfer aan het kind bekendmaakt. Dat betekent dat een kind op bijna elk willekeurig moment een cijfer te horen kan krijgen.
Dit brengt onvoorspelbaarheid. Je wil je als leerling graag schrap kunnen zetten voor mogelijk slecht nieuws. (Ja, ook kinderen die onverschilligheid veinzen.) Maar als een cijfer via de telefoon van je ouders op elk moment binnen zou kunnen komen, is dat schrapzetten ofwel niet meer mogelijk, ofwel het is een voortdurende en daarmee ongezonde stressfactor.
De onvoorspelbaarheid van iets naars is een grotere factor in stress dan die narigheid zelf. Voor een leerling is het dus beter om regelmatig zenuwachtig een bepaald klaslokaal binnen te lopen dan om regelmatig op een volstrekt willekeurig moment een nieuw cijfer te krijgen.
Ook vinden er op deze manier twee verschillende gebeurtenissen op hetzelfde moment plaats: dat je als leerling op de hoogte gebracht wordt van een cijfer en dat je de reactie van je ouders krijgt. Je kan dus als leerling niet het nieuws verwerken vóór de confrontatie met je ouders. Daarnaast speelt ook op dit punt weer onvoorspelbaarheid: als je niet op de hoogte bent van een slecht cijfer, kan je je ook niet schrap zetten voor de reactie van je ouders.
Problemen met begrip en verantwoording
De onvoorspelbaarheid van het arriveren van een nieuw cijfer heeft dus makkelijk een negatief effect op zowel de ouders als de leerlingen. Maar daarmee is het beeld nog niet compleet. Het gaat verder: als een cijfer op deze manier bekend wordt, heeft de leerling namelijk nog geen inzage in de toets gehad en ook de docent nog niet kunnen spreken. Dat betekent dat de leerling informatie mist die nodig is om verantwoording af te leggen bij de ouders.
Ouders roepen hun kinderen immers ter verantwoording als het cijfer bekend is. Zo’n gesprek wordt dan vaak gevoerd op basis van gebrekkige informatie, wat de beide partijen frustreert. Als ouders ‘ik weet het niet’ als antwoord krijgen op hun vraag naar de oorzaak, zullen ze zelf een vermoeden vormen. Als je kind zegt dat het goed geleerd had en dacht dat de toets goed gegaan was, maar er een 4 op je scherm staat, twijfel je als ouder misschien aan de eerlijkheid van je kind. Het is achteraf moeilijk om zo’n beeld bij te sturen, ook als het duidelijk is dat je vermoeden niet klopt. Kinderen zijn vaak onvoldoende in staat de effectiviteit van de eigen inzet en vervolgens de eigen prestatie te beoordelen, dus een cijfer komt nu eenmaal wel eens als verrassing.
Problemen met initiatief
Tot slot is er nog een laatste effect. Wanneer de ouders eerder op de hoogte zijn dan het kind, heeft het kind geen kans om initiatief te nemen voor het noemen van een nieuw cijfer. Maar ouders hechten waarde aan dat initiatief: zij vertrouwen hun kind dan meer. Als het wisselt wie een cijfer eerder weet (soms het kind, soms de ouder), zal een ouder moeten gissen of het kind een cijfer wel eens verzwijgt. Verminderd vertrouwen leidt tot een neerwaartse spiraal van al dan niet terechte beschuldigingen en vermoedens van liegen en verzwijgen.
Een licht ontvlambare mix
Deze factoren samen maken dat een gesprek tussen ouders en kind over school licht ontvlambaar wordt. Een ouder die vanuit een impuls reageert op een slecht cijfer dat op een verkeerd moment via een pushmelding bekend werd, zet onbedoeld de toon voor een moeizaam gesprek. Een tiener die het nieuws van een slecht cijfer moet verwerken en tegelijk verantwoording moet afleggen zonder dat hij de daarvoor benodigde informatie heeft, zal makkelijk gefrustreerd raken. De ouder zal onder deze omstandigheden misschien het idee krijgen dat het kind al méér zou kunnen uitleggen dan waar het toe bereid is. Zo voelen ouder en kind zich al snel beide niet serieus genomen.
Cijfers vroegtijdig bekendmaken via een app katalyseert dus wantrouwen, onvrede en conflict tussen ouders en kind. Als ouders de schoolprestaties van hun kind nauwgezet volgen, geldt dit sterker dan wanneer zij dat niet doen. Maar ook: als kinderen op school ergens tegenaan lopen, zullen ouders vaak de situatie meer nauwgezet willen volgen om hun kind zo goed mogelijk te helpen. Daardoor doen deze problemen zich vooral voor bij al kwetsbare kinderen en daarnaast bij kinderen van ouders met een sterk controlerende opvoedstijl.
Ik verzin het niet, sterker nog: mij kwam een tijd geleden de overtreffende trap van dit veel voorkomende verloop ter ore. Een tiener kreeg in de pauze op school een boos berichtje van zijn moeder vanwege een onvoldoende. Zijn moeder vroeg hem waarom hij haar niet verteld had van dit cijfer. De jongen gaf aan dat het cijfer nog niet bij hem bekend was, hij zou het vak namelijk de volgende dag pas hebben. De moeder geloofde hem niet en vroeg verder: hoe hij aan dat cijfer kwam, en of hij haar had voorgelogen over hoe hard hij voor dit proefwerk geleerd had. De tiener werd defensief en kwaad. Zodra hij thuis kwam, werd zijn telefoon een week ingenomen. De volgende dag bleek dat de docent een fout gemaakt had bij het invoeren van de cijfers. Daar speelde precies het probleem wat ik hier beschrijf, maar met een extra dosis pech.
Advies aan ouders en scholen
Mijn advies aan ouders is het volgende: schakel pushmeldingen uit. Kondig bij je kind aan op welke momenten je (eventueel samen) naar nieuw verschenen cijfers kijkt. Vraag tot slot bij de school of docenten naar hun beleid of gewoonte op dit punt, zodat je meer zekerheid hebt over al dan niet verzwijgen en liegen. Scholen kunnen ouders andersom ook afraden om de pushmeldingenfunctie te gebruiken of, als mogelijk, kunnen scholen deze functie verwijderen.
Maar scholen kunnen meer doen, namelijk zorgen voor beleid waar de docenten achter staan en dat naar ouders gecommuniceerd kan worden. Op die manier is voor iedereen duidelijk wie welke informatie wanneer krijgt. Idealiter geldt dat de leerling het cijfer te weten komt, de toets kort erna of direct kan inzien en met de docent (eventueel klassikaal) kan bespreken. Pas daarna worden de ouders op de hoogte gebracht, eventueel via een technisch ingebouwde vertraging tussen het digitaal invoeren en de zichtbaarheid op de app van de ouders.
Op die manier worden gesprekken over tegenvallende schoolprestaties tussen ouders en kind minder stressvol. Verstoord vertrouwen in de eerlijkheid van een kind krijgt meer kans om zich te herstellen en leerlingen zullen door positievere ervaringen meer geneigd zijn het gesprek met hun ouders aan te gaan. Tezamen leidt het tot een constructievere communicatie tussen ouders en kind.
Aanvulling: Magister geeft in hun veelgestelde vragen aan dat scholen inderdaad kunnen beslissen pushmeldingen voor iedereen uit te schakelen. Overigens kan je in je telefoon altijd instellen om pushmeldingen van een bepaalde app niet meer toe te staan (zie instructies voor Android en voor iPhone).
Verder is het voor docenten volgens dit filmpje al mogelijk om in Magister het zichtbaar maken van een cijfer uit te stellen.
(Met dank aan Twittergebruikers @wisbin en @HaraldvVoorst.)
Heb je ervaring met dit verschijnsel, als ouder, docent of leerling? Laat me eventueel weten wat je van mijn opmerkingen vindt en wat jouw ervaring is, bijvoorbeeld via alex@dawning.nl of op Twitter of op Facebook.